(ANKARA) - Uluslararası Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütü tarafından hazırlanan 2025 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ne göre Türkiye, 180 ülke içerisinde geçen yıla göre bir sıra daha gerileyerek 159’uncu sırada yer aldı.
Uluslararası Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütü, her yıl yayımladığı ''Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'' raporunu yayımladı. 2025 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ne göre Türkiye bu yıl 159’uncu sırada yer aldı. Türkiye’nin yer aldığı sıralama ''çok vahim'' kategorisinde... Türkiye, 2002 yılında 99. sırada kendine yer bulduğu sıralamada 2016’da 151, 2017’de 155, 2018 ve 2019’da 157’inciliğe kadar gerilemiş, 2020’de 154, 2021’de 153, 2022’de 149, 2023’te 165, 2024’te 158. sırada gösterilmişti.
Önderoğlu: "Türkiye medyası tek sesliliğe mahkum edilemez"
RSF Türkiye temsilcisi Erol Önderoğlu, Türkiye’nin endeksteki gerilemesini endişeyle karşıladıklarını açıkladı. Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye medyasının da ekonomik faktörler bakımından endekste gerileme gösterdiğine işaret eden Önderoğlu, şunları kaydetti:
"Medya sermayesinin ilan ve reklam gibi yollarla kamu eliyle ayrımcı tarzda desteklenmesi, eleştirel yayın kuruluşlarının keyfi tarzda para cezalarıyla hedef alınması, dijital çağda bağımsız medyanın gelir modellerinin desteklenmemesi gibi faktörler Türkiye medyasını da son yıllarda endişe verici bir kırılganlığa taşıdı. Yasal ve fiziki süregiden baskılardan usanan gazetecilik, uzun yıllar demokratik düzenleme ve güvenceden yoksun kaldıktan sonra, şimdi de ekonomik istikrarsızlığın getirdiği darbeyle zayıflama gösteriyor. Karşı karşıya bulunduğumuz tehlike, medyada tek seslilik."
Türkiye 29,40 puan aldı
RSF Endeksi, uzmanların yanıtladığı soru kitapçığının “Politik”, “Güvenlik”, “Ekonomik”, “Sosyo-kültürel” ve “Yasal” olarak beş göstergeye yansıtılması ve katsayılara bağlanmasıyla ortaya çıkıyor. Hem Türkiye hem de dünya geneli için gerileme gösteren “Politik” gösterge, devletin ve diğer politik aktörlerin giriştiği siyasi baskılar karşısında medyanın bağımsızlığına yönelik destek ve saygının derecesini belirliyor. Geçen yıl skor olarak 31,60 puan toplayan Türkiye, özellikle ekonomik ve yasal şartların etkisiyle bu yıl 29,40’a geriledi.
Bocandé: "Ekonomik bağımsızlık olmadan özgür basın da olmaz"
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ndeki ekonomik gösterge 2025’te düşüş göstermeye devam ederek daha önce görülmemiş kritik bir eşiğe ulaştı. Rapora göre, basın özgürlüğünün durumu ilk kez bu faktöre bağlı olarak dünya çapında zora girdi. Çoğulcu, özgür ve bağımsız bir medyanın güvence altına alınmasının istikrarlı ve şeffaf mali koşullar gerektirdiğini vurgulayan RSF Yayın Direktörü Anne Bocandé, ''Ekonomik bağımsızlık olmadan özgür basın da olamaz. Haber medyası mali açıdan zorlandığında, kaliteden ödün verme pahasına reyting yarışına kapılabilir ve kendilerini sömüren oligarkların ya da kamusal karar alıcıların kurbanı olabilirler" dedi. Bocandé, ortaya çıkan tehlikeyi şu sözlerle açıkladı:
"Gazeteciler yoksullaştığında, dezenformasyon ve propaganda şampiyonu basın düşmanlarına karşı koyacak araçları da kalmaz. Gazeteciliği besleyen ve mutlaka maliyetli olan güvenilir bilgi üretimini garanti altına alan bir medya ekonomisini yeniden tesis etmemiz gerekiyor. Çözümler mevcutsa da bunların geniş ölçekte uygulanması şart gözüküyor. Mali bağımsızlık, kamu yararına hizmet eden özgür ve güvenilir bilginin güvence altına alınması için hayati bir koşuldur."
Yoğun medya kapatma dalgası
RSF’nin 2025 Endeksi için elde ettiği verilere göre, değerlendirmeye alınan 180 ülkeden 160’ında (yüzde 88,9) medya kuruluşları mali istikrar sağlayamıyor. Küresel olarak ülkelerin neredeyse üçte birinde ekonomik zorluklar haber kuruluşlarının kapanmasına yol açıyor. Tunus (11 sıra gerileyerek 129. sırada), Arjantin (21 sıra gerileyerek 87. sırada) ve Yunanistan'da (89. sırada) durum bunu yansıtıyor.
ABD, ekonomik bunalım lideri
Ekonomik göstergenin iki yılda 14 puandan fazla düştüğü Amerika Birleşik Devletleri de geçtiğimiz yıla göre 2 sıra gerileyerek bu yıl 57’nci sırada yer aldı. RSF'nin Arizona, Florida, Nevada ve Pennsylvania'da yaptığı ankete katılan gazeteci ve medya uzmanlarının yüzde 60'ından fazlası ''gazeteci olarak geçinmenin zor olduğu'' ve yüzde 75'i de ''ortalama bir medya kuruluşunun ekonomik canlılığının zorda olduğu'' konusunda hemfikir.
Donald Trump'ın ikinci görev döneminde ABD, Küresel Medya Ajansı (USAGM) tarafından Amerika'nın Sesi (Voice of America) ve Özgür Avrupa Radyosu / Özgürlük Radyosu (Radio free Europe/Radio Liberty) dahil bazı haber kuruluşlarına sağlanan finansmanın durdurulduğu da ifade edilirken raporda dünya genelinde 400 milyondan fazla insan bir günde güvenilir bilgiye erişimden mahrum bırakıldığı kaydedildi.
Öte yandan rapora göre, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) aracılığıyla uluslararası yardım fonlarının dondurulması, yüzlerce medyayı kritik ekonomik istikrarsızlığa sürükledi; özellikle Ukrayna'da bazılarını kapanmaya zorladı.
GAFAM'ın (Google, Apple, Facebook, Amazon ve Microsoft) normalde gazeteciliği destekleyecek reklam gelirlerinin giderek artan bir kısmını ele geçirdiği belirtilen raporda sosyal platformlarda reklam için yapılan toplam harcamanın 2023'e göre yüzde 14 artarak 2024'te 247,3 milyar dolara yükseldiği kaydedildi.
''Gittikçe kızıla boyanan bir harita''...
RSF Endeksi’nde, dünya nüfusunun yarısından fazlasını (yüzde 56,7) temsil eden, basın özgürlüğü tamamen yok olduğu veya gazetecilik yapmanın tehlikeli olduğu 42 ülkede durum ''çok vahim'' olarak değerlendiriliyor. İsrail ordusu en az 43'ü görev başında olmak üzere 200'e yakın haberci çalışanını öldürdü ve kuşatma altındaki bölgede medya karartması uyguladı. Endekste geçtiğimiz yıla göre 11 sıra düşen İsrail, 112’nci sırada gösterildi.
Üç Doğu Afrika ülkesi olarak Uganda 143’üncü, Etiyopya 145’inci ve Ruanda 146’ncı sırada yer aldı. Hong Kong 140’ıncı, Kuzey Kore 179’uncu ve Eritre 180’inci, Çin 178’inci sırada yer alarak ile aynı kırmızı renge büründü. Orta Asya'da Kırgızistan 144’üncü Kazakistan’da 141’inci sırada. Orta Doğu'da ise Ürdün basın özgürlüğünü kısıtlayan yasalar nedeniyle 15 sıra gerileyerek 147’nci sıraya düştü.
